Złoty Wiek Polski - Epoka Dwóch Ostatnich Jagiellonów

Rządy Zygmunta Starego (1506–1548) i jego syna Zygmunta Augusta (1548–1572) trwały łącznie sześćdziesiąt sześć lat i jakkolwiek jest to niewiele więcej niż czterdziestopięcioletnie samodzielne panowanie Kazimierza Jagiellończyka (1447–1492), to właśnie one zostały nazwane „złotym wiekiem” w dziejach państwa polsko-litewskiego.
Kiedy Zygmunt obejmował tron po śmierci swojego brata Aleksandra, był człowiekiem dojrzałym, czterdziestoletnim, i chyba nikt wówczas nawet nie przypuszczał, że będzie władał Koroną i Litwą przez kolejne ponad czterdzieści lat. Szczęśliwy mąż Barbary Zapolyi ponosił jednak w początku swoich rządów polityczne klęski, mimo fantastycznego zwycięstwa odniesionego nad wojskami moskiewskimi pod Orszą w 1514 r. W 1518 r. po śmierci Barbary pojął za żonę Bonę, młodszą o ćwierć wieku księżną Bari, która z czasem stanie się niejako symbolem polskiego renesansu, ale też znienawidzoną w pewnych kołach królową, która prowadząc własną politykę, wykorzystywała pewną spolegliwość męża. W czasie panowania Zygmunta Starego doszło do zakończenia kilkusetletniego konfliktu państwa polskiego z Zakonem Krzyżackim. Hołd wielkiego mistrza na krakowskim Rynku w 1525 r. uznaje się zaś za pierwszy w Europie akt tolerancji religijnej. Włączył też Zygmunt do Korony Mazowsze z Warszawą (1526).
W 1529 r. przeprowadzono, vivente rege, koronację dziesięcioletniego Zygmunta Augusta na króla. Było to wydarzenie bezprecedensowe w historii Polski. Zwycięstwo pod Obertynem (1531) nad hospodarem mołdawskim oraz podpisanie wieczystego pokoju z Turcją w 1533 r. zapewniło z kolei Rzeczypospolitej na długie lata spokój na południowo-wschodnich rubieżach. Jednocześnie był to czas rozkwitu kultury renesansowej i znakomitych fundacji artystycznych.
Zygmunt August, objąwszy tron po ojcu, dążył do wzmocnienia władzy królewskiej. Efektem tych działań było chociażby niezwoływanie sejmu przez kilka lat. Monarcha uczynił jednak zwrot w swej polityce. Zapoczątkowany został ruch egzekucyjny, mający na celu odzyskanie dla skarbu państwa nieprawnie dzierżawionych majątków królewskich. Doprowadził wreszcie w lipcu 1569 r. na sejmie walnym w Lublinie do zawarcia tak zwanej unii lubelskiej, w wyniku postanowień której powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów — odtąd w Królestwie Polskim (Koronie) i w Wielkim Księstwie (na Litwie) panować miał jeden władca, wspólny miał być także sejm zbierający się w Warszawie, wspólna miała być nadto polityka zagraniczna i skarb oraz moneta, osobne zaś urzędy i wojsko. Ustrój ten zaczęto określać mianem monarchia mixta…

prof. Marcin STARZYŃSKI (Uniwersytet Jagielloński)

prof. Marcin Starzyński, historyk mediewista, pracuje w Instytucie Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Zakładzie Nauk Pomocniczych Historii, doktorat (2009), habilitacja (2016). Jego zainteresowania naukowe obejmują historię społeczno-gospodarczą polskiego średniowiecza, ze szczególnym uwzględnieniem dziejów miast i mieszczaństwa, historię Kościoła w Polsce średniowiecznej, w tym zwłaszcza dzieje zakonów, oraz klasyczny kanon nauk pomocniczych historii (dyplomatyka, heraldyka, sfragistyka).
Na jego dotychczasowy dorobek składa się 170 pozycji drukowanych, wśród tych monografie (5 autorskich i 1 współautorska), wydawnictwa źródłowe (6 autorskich i 2 współautorskie), prace pod redakcją (czasopisma, monografie wieloautorskie, wybory studiów — 19), artykuły (w tym 25 w językach angielskim, francuskim, litewskim, niemieckim i włoskim), recenzje oraz inne.