STANISŁAW WYSPIAŃSKI I JEGO TWÓRCZOŚĆ, mgr Magdalena Laskowska

„DROGOCENNEJ A TAJEMNICZEJ PIĘKNOŚCI JEST PO NIM SPUŚCIZNA”. ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ STANISŁAWA WYSPIAŃSKIEGO W OPARCIU O KOLEKCJĘ DZIEŁ ARTYSTY W ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO W KRAKOWIE

Stanisław Wyspiański (1869-1907), dramatopisarz, poeta, malarz, grafik, reformator teatru, projektant wnętrz, należy do grona najwybitniejszych i najwszechstronniejszych twórców polskich. Urodzony w Krakowie 15 stycznia 1869 roku, był synem Franciszka, uznanego krakowskiego rzeźbiarza oraz Marii z Rogowskich Wyspiańskiej. Naukę rysunku rozpoczął już w roku 1884 jako wolny słuchacz krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, studia na tej uczelni podjął w latach 1887-1889 pod kierunkiem profesora Jana Matejki. W latach 1887-1890 oraz 1896-1897 zdobywał wiedzę również na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, jego mistrzem był m.in. historyk sztuki, profesor Marian Sokołowski. W latach 1889-1890 pracował przy dekoracji malarskiej prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie, wkrótce potem wyruszył w swą pierwszą podróż na zachód Europy, w kierunku Paryża. W mieście nad Sekwaną spędził blisko pięć lat, m.in. ucząc się w prywatnej Académie Colarossi oraz w atelier Gustave’a Courtois i Paula Josepha Blanca.

W roku 1895 na stałe powrócił do rodzinnego Krakowa. W 1897 roku został członkiem założycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, w latach 1898-1899 kierownikiem artystycznym pisma „Życie”. W Akademii Sztuk Pięknych od 1902 roku prowadził katedrę malarstwa dekoracyjnego. Od czasów studiów w Szkole Sztuk Pięknych i wycieczek artystyczno-krajoznawczych zajmował się także problemami opieki nad zabytkami.

Przez lata gnębiony ciężką chorobą, zmarł 28 listopada 1907 roku i został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie.

Twórczość Wyspiańskiego czerpiąca z antyku, Biblii i historii, awangardowa i wizyjna, obejmuje różne dziedziny sztuki wzajemnie się dopełniające. W literaturze tworzył wiersze, rapsody, dramaty i tragedie. W malarstwie sztalugowym czerpał z doświadczeń impresjonizmu, syntetyzmu, symbolizmu i ekspresjonizmu. W portretach, niezwykle trafnych w charakterystyce modela, mocną linią wydobywał psychologizm postaci. W pejzażach łączył obserwację zjawisk przyrodniczych z tajemniczym misterium życia natury, nadając im symboliczną wymowę.

W dziedzinie sztuki użytkowej projektował wystroje wnętrz w kościołach i budynkach użyteczności publicznej. Dekoracja malarska krakowskiej bazyliki Franciszkanów przy Placu Wszystkich Świętych należy do najwybitniejszych osiągnięć sztuki europejskiej XIX i XX wieku. Polichromia prezbiterium i części krzyżowej kościoła (1895-1897) oraz zespół siedmiu witraży (1897-1904) to arcydzieła polskiego modernistycznego malarstwa monumentalnego.

Westybul, sala posiedzeń i biblioteka Domu Towarzystwa Lekarskiego przy ulicy Radziwiłłowskiej w Krakowie (1904-1905) zachwycają przemyślaną awangardową kolorystyką i finezją zaprojektowanego przez Wyspiańskiego wyposażenia: balustrady, witraży, mebli, polichromii, tkanin. Wnętrze to, docenione już przez współczesnych, otworzyło  kierunek całej odrębnej szkole w rozwoju polskiego przemysłu artystycznego.

Wśród pionierskich dokonań Wyspiańskiego w dziedzinie sztuki użytkowej ważne miejsce zajmuje również piękna książka. Ogromny wkład artysty w jej reformę doceniali już jemu współcześni uznając, m.in. okładkę „Pieśni Bolesława Raczyńskiego” (1903), „Rocznika Krakowskiego” (1900), ilustracje „Iliady” (1903) za arcydzieła sztuki typograficznej.

Architektoniczne zainteresowania Wyspiańskiego koncentrowały się na wawelskim wzgórzu. Wspólnie z Władysławem Ekielskim stworzył projekt zabudowy Wawelu, a wzorem dla planowanych jego przekształceń stał się zamek ateński i „Akropolis w Troi, której obrońcą był Hektor, wzór ducha bohaterskiego, króla-ducha narodu”.

Twórczość plastyczną Wyspiański wiązał także z problematyką teatralną: tworzył liczne projekty scenograficzne, reżyserował dramaty własne i adoptował na scenę sztuki artystów obcych. Jego nowatorskie poglądy na teatr wyrażone najpełniej w studium o „Hamlecie” Williama Shakespeare’a (1905) sprawiły, że został uznany za twórcę polskiego nurtu tzw. Wielkiej Reformy teatru. Przełomowym wydarzeniem w dziejach polskiej sceny narodowej było wystawienie „Wesela” ma deskach Teatru Miejskiego w Krakowie w dniu 16 marca 1901 roku w inscenizacji i dekoracji dramatopisarza.

Muzeum Narodowe w Krakowie posiada największą na świecie i najcenniejszą kolekcję dzieł Stanisława Wyspiańskiego, liczącą przeszło 1100 obiektów. W jej skład wchodzą pastele, akwarele, przepróchy, rysunki, obrazy olejne, ryciny, rzeźby oraz wyroby rzemiosła artystycznego wykonane według projektu Wyspiańskiego. Ten wspaniały zbiór dopełniają pamiątki osobiste, księgozbiór prywatny artysty oraz archiwalia: rękopisy i fotografie. W oparciu o tę cenną spuściznę, która niebawem w części będzie pokazywana publiczności – od grudnia 2021 roku Stary Spichlerz na placu Sikorskiego w Krakowie będzie mieścić Muzeum Stanisława Wyspiańskiego – przekażę Państwu podczas wystąpienia krótki zarys życia i twórczości tego wybitnego artysty.

Mgr Magdalena Laskowska, historyk sztuki, kustosz Muzeum Narodowego w Krakowie w Gabinecie Rycin i Rysunku, opiekunka poddziału „Rysunki i akwarele”, obejmującego około 40 tysięcy obiektów. 

Autorka artykułów i monografii poświęconych twórczości artystów polskich oraz kolekcjonerom dzieł sztuki wieku XIX i XX.

Współkuratorka i kuratorka wystaw w MNK: „Witold Chomicz. Przypomnienie” w ramach cyklu „Graficy z Krakowa” (2012), „Niech żyje sztuka. Kolekcja Feliksa Jasieńskiego. Od Japonii do Europy. Rzeczy piękne i użyteczne" (2015), „Wyspiański” (2017-2019), „Wyspiański nieznany” (2019), „Wyspiański. Posłowie” (2019), „Wyspiański. Skarby ze Lwowa” (2019-2020), „Wyspiański. Przestrzeń studyjna” (2020). Dwie spośród wymienionych ekspozycji otrzymały Markę Radia Kraków: „Wyspiański” w 2017 roku, „Wyspiański nieznany” w 2019 roku.

Laureatka medalu Zasłużony Kulturze – Gloria Artis w roku 2019 w dziedzinie muzealnictwo.