Kontakty Artystyczne Polski i Czech Do Śmierci Króla Kazimierza Wielkiego

Kontakty artystyczne Polski i Czech do śmierci króla Kazimierza Wielkiego (1370)

Ścisłe związki polityczne, gospodarcze i kulturalne pomiędzy krajami Europy Środkowej znajdowały odzwierciedlenie w paralelizmie zjawisk historyczno-artystycznych. Jest to szczególnie widoczne w przypadku sztuki na Śląsku i w Małopolsce. Proces uzależniania księstw śląskich przez władców czeskich znajdował wyraz w fundacjach artystycznych, których styl i ikonografia głosiły prymat Pragi. W Krakowie, który w w. X znalazł się pod panowaniem czeskim, główny kościół grodowy – późniejsza katedra koronacyjna królów Polski, został poświęcony przemyślidzkiemu księciu św. Wacławowi. Najstarsze budowle Polski wczesnopiastowskiej znajdowały wzory w architekturze przemyślidzkiej a podobieństwo rozwiązań wynikało niekiedy z działalności tych samych warsztatów. Spektakularnym przykładem więzi i zależności artystycznych Polski i Czech w XI w. są „złote” rękopisy Vyszehradzki i Gnieźnieński, używane w czasie uroczystości koronacyjnych. Można przypuszczać, że wpływy miały charakter dwustronny, a ważnym impulsem o charakterze artystycznym było dla Czechów ogołocenie kościoła katedralnego w Gnieźnie, dokonane przez księcia Brzetysława.

Dobrym przykładem wzajemnych zależności jest wczesna architektura mendykancka, z zwłaszcza ukształtowanie się tzw. długich chórów, typowych dla kościołów zakonów żebraczych w Europie Środkowej. Nie bez znaczenia był fakt, że aż do r. 1301 czescy dominikanie należeli do jednej prowincji ze swoimi współbraćmi z Polski. Wielki wpływ na architekturę w Polsce miał rozkwit sztuki czeskiej pod panowaniem ostatnich Przemyślidów, a w szczególności króla Przemysława Otokara II. W dziełach inspirowanych tzw. "przemyślidzką szkołą budowlaną" powszechnie pojawiały się zwarte, blokowe formy detalu, uzupełnione wczesnogotycką rzeźbą architektoniczną, najczęściej w formie drobnych listków "oblepiających" głowice filarów i służek. Z wpływami czeskimi można tez łączyć rozpowszechnienie się w Polsce form tzw. stylu zygzakowatego, zwanego w literaturze historyczno-artystycznej „gotykiem alternatywnym”. Koronacja Wacława II na króla Polski miała istotne reperkusje w dziedzinie sztuki, co poświadcza intensyfikacja ruchu budowlanego w Małopolsce ok. r. 1300. Została ona utrwalona w polskiej historiografii w formie zapisu rocznikarskiego o „Czechach, którzy wymurowali Kraków”. W tym właśnie czasie, sprzyjający Wacławowi II biskup krakowski Muskata zburzył znaczną część romańskiej katedry na Wawelu i rozpoczął budowę nowej, gotyckiej świątyni. Wzorem dla tej realizacji miał być prawdopodobnie królewski klasztor cystersów w Siedlcu koło Kutnej Hory. Inne kościoły cysterskie na czele ze Zlatą Koruną rozpowszechniały uproszczone formy tzw. gotyku redukcyjnego, powszechne n. p. w śląskiej szkole architektury gotyckiej.

Porównując sytuację Polski z innymi królestwami w Europie Środkowej trzeba uwzględnić duże zapóźnienie spowodowane rozbiciem dzielnicowym, które ostatecznie zostało przezwyciężone wraz z koronacją Władysława Łokietka w r. 1320. Działania władców zjednoczonego królestwa miały w dużej mierze charakter modernizacyjny, a ich inicjatywy artystyczne zawdzięczają wiele fundacjom Luksemburgów. Łączy je z nimi m. in. świadome odwoływanie się do przeszłości, do wielkich tradycji Królestwa Polskiego sięgających czasów Bolesława Chrobrego. Wśród przedmiotów ucieleśniających "spuściznę Bolesławów" znalazł się Szczerbiec, a jego legenda odegrała znaczącą rolę ideową w programie Renovatio Regni Poloniae, służąc podkreślaniu ciągłości władzy Piastów w obliczu politycznych pretensji Luksemburgów do tronu w Krakowie. W wieku XIV na tereny Królestwa Polskiego docierało wielu artystów z Czech. Przykładowo, częste występowanie niemieckich nazw odnoszących się tylko do zamków, może wskazywać na udział w ich budowie specjalistów z terenów miemiecko-czeskich lub Śląska.

W krakowskich źródłach w r. 1373 odnotowano mistrza kamieniarskiego Wacława Czecha. W miarę zbliżania się do przełomu w. XIV i XV lista znanych nam imion artystów czeskiego pochodzenia działających w Polsce wydłuża się. Tzw. „styl piękny” inspirowany przez fundacje ostatnich władców z dynastii Luksemugów wywarł przemożny wpływ na sztukę „gotyku międzynarodowego” ok. r. 1400.

Dr hab. Marek Walczak (Uniwersytet Jagielloński)