Kaplica Zygmuntowska. Najważniejsze Dzieło Mecenatu Zygmunta I

Kaplica Królewska, zwana dawniej Rorancką, a obecnie Zygmuntowską, zajmuje miejsce szczególne nie tylko w dziejach sztuki polskiej, ale też całej Europy Środkowej. Już w połowie XIX stulecia wybitny niemiecki historyk i konserwator zabytków August Essenwein nazwał ją „perłą renesansu na północ od Alp”. Jej sława w całej Rzeczpospolitej Obojga Narodów poświadczona jest w licznych źródłach od momentu fundacji. Król Zygmunt I nawiązał do swoich poprzedników na polskim tronie, którzy wznieśli przy krakowskiej katedrze swoje kaplice. Pierwszym był Kazimierz Wielki, a kolejnym Kazimierz Jagiellończyk. Aby zbudować nową kaplicę, która miała stać się miejscem spoczynku królewskiego fundatora, trzeba było zburzyć gotycki obiekt ufundowany przez ostatniego Piasta. Zastąpiła go budowla nowatorska na gruncie środkowoeuropejskim, nawiązująca wprost do wielkiego dziedzictwa kultury starożytnej Grecji i Rzymu. Do realizacji tego niezwykle ambitnego i kosztownego przedsięwzięcia został zaangażowany Bartolommeo Berrecci, znakomicie wykształcony architekt i rzeźbiarz pochodzący z Pontassieve koło Florencji. Sądząc ze zrealizowanych dzieł, artysta ten był doskonale zaznajomiony z aktualną sztuką Wiecznego Miasta. Polski monarcha obejrzał przygotowany przez architekta model nowej budowli, po czym zaakceptował go i polecił zrealizować. Fundamenty położono w roku 1519. Berrecci stanął na czele grupy doborowych artystów sprowadzonych z Italii; sądząc z zachowanych źródeł reprezentowali oni środowiska artystyczne Florencji, Rzymu i Wenecji. Podzielona na etapy inwestycja został ukończona aktem uroczystej konsekracji w roku 1533. Centralna, wzniesiona na planie kwadratu i ośmioboku, nakryta kopułą, budowla, stała się wzorem dla elity państwa polsko-litewskiego, dzięki czemu na terenie Rzeczpospolitej w kolejnych stuleciach zbudowano kilkadziesiąt kaplic do niej się odwołujących. Także nowatorski na gruncie Europy zaalpejskiej nagrobek Zygmunta I z ujętą jakby we śnie postacią zmarłego (później przekształcony w piętrowy, po dodaniu posągu Zygmunta Augusta) znalazł wielką liczbę naśladownictw na terenie całej Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Budowla i jej wystrój architektoniczno-rzeźbiarski przemawiają formami zaczerpniętymi z antycznego Rzymu. Służą one wyrażeniu złożonego, wielowątkowego programu odwołującego się do teologii chrześcijańskiej, mocno zakorzenionego w Starym Testamencie (kaplica jako nowa Świątynia Salomona), z podkreśleniem roli Marii w dziele Zbawienia, a także gloryfikującego samego Zygmunta I. Rangę kaplicy podnosi nastawa ołtarzowa wykonana w Norymberdze i zawierająca przedstawienia malowane przez Georga Pencza i kute w srebrze przez Melchiora Baiera. W przeszłości wnętrze mauzoleum Zygmuntowskiego wypełniał codzienny śpiew kapłanów celebrujących na mocy papieskiego przywileju maryjną mszę „Rorate coeli”. Zachowane muzykalia z dawnego archiwum tak zwanych rorantystów są jednym z najważniejszych świadectw wysokiego poziomu renesansowej kultury muzycznej na dworze ostatnich Jagiellonów.

  Krzysztof CZYŻEWSKI (Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki)

Krzysztof J. Czyżewski – ur. 1964 w Krakowie, absolwent historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Kieruje Działem Militariów Zamku Królewskiego na Wawelu. Autor licznych opracowań naukowych, głównie z zakresu sztuki późnego średniowiecza i nowożytności, ze szczególnym uwzględnieniem dziejów katedry krakowskiej. Współtwórca kilku wystaw zorganizowanych na Wawelu, m.in. „Kraków 1000–2000” oraz „Na znak świetnego zwycięstwa” (z okazji 600. rocznicy bitwy pod Grunwaldem). Ma na swoim koncie także publikacje popularno-naukowe dotyczące sztuki w Krakowie.